แกรนด์ดัชชีเฮสเซิน

อาณาจักรแกรนด์ดยุคแห่งเฮสส์ (เยอรมัน: Gro?herzogtum Hessen) (อังกฤษ: Grand Duchy of Hesse) เคยเป็นอาณาจักรแกรนด์ดยุคหรือรัฐหนึ่งของจักรวรรดิเยอรมัน ที่ไดรับการสถาปนาขึ้นในปี ค.ศ. 1806 หลังจากที่จักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ล่มสลายจากการบุกโจมตีของนโปเลียน นโปเลียนยกฐานะจากรัฐแลนด์เกรเวียตแห่งเฮสส์ - ดาร์มชตัดท์ (Landgraviate of Hesse-Darmstadt) ซึ่งเป็นรัฐหนึ่งในจักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ให้กลายเป็นอาณาจักรแกรนด์ดยุคอย่างเต็มตัว จากเหตุผลนี้ในบางครั้งผู้คนจึงเรียกอาณาจักรดยุคนี้ว่า อาณาจักรแกรนด์ดยุคแห่งเฮสส์ - ดาร์มชตัดท์ (Hesse-Darmstadt)

อาณาจักรแกรนด์ดยุคแห่งเฮสส์เคยเป็นรัฐสมาชิกรัฐหนึ่งในสมาพันธรัฐแห่งลุ่มแม่น้ำไรน์ซึ่งก่อตั้งขึ้นโดยนโปเลียน ซึ่งถูกบังคับให้ยินยอมยกดินแดนส่วนต่างๆให้แก่สหพันธ์ฯ ตามข้อตกลงของการประชุมแห่งเวียนนาในปี ค.ศ 1815 และอาณาเขตของอาณาจักรดยุคพาเลียตะวันตกที่ได้รับมาจากการประณีประนอมเขตแดนของเยอรมันมา ก็ต้องยินยอมยกดินแดนให้กับราชอาณาจักรปรัสเซีย แต่ถึงอย่างไรก็ตามอาณาจักรแกรนด์ดยุคแห่งเฮสส์ก็ยังได้รับดินแดนฝั่งตะวันตกของแม่น้ำไรน์ รวมถึงป้อมปราการของสหพันธ์แห่งลุ่มแม่น้ำไรนน์ที่เมืองไมนซ์ อาณาจักรแกรนด์ดยุคได้ทำการสถาปนานามใหม่โดยใช้นามว่า อาณาจักรแกรนด์ดยุคแห่งเฮสส์แห่งลุ่มแม่น้ำไรน์ (เยอรมัน: Gro?herzogtum Hessen und bei Rhein; อังกฤษ: Grand Duchy of Hesse and by Rhine) ในปี ค.ศ. 1816 และในปี ค.ศ. 1867 อาณาจักรแกรนด์ดยุคแห่งเฮสส์ส่วนที่เป็นฝั่งทางด้านทิศเหนือ (ถูกแบ่งออกเป็นฝากเหนือและฝากใต้โดยมีรัฐอื่นเป็นรัฐแบ่งกั้น) ได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของสหพันธ์เยอรมันเหนือ (North German Confederation) ในขณะที่อาณาจักรแกรนด์ดยุคทางฝั่งใต้ซึ่งเป็นฝั่งที่ตั้งของเมืองหลวงและศูนย์กลางการปกครองของอาณาจักรยังคงมิได้เข้าร่วมกับสหพันธ์ฯ จนกระทั่งมาในปีค.ศ. 1871 ได้กลายเป็นรัฐสามชิกรัฐหนึ่งของจักรวรรดิเยอรมัน โดยดยุคองค์สุดท้าย ดยุคเอ็รนท์ ลุดวิก (พระนัดดาในสมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรีย และ พระอนุชาในสมเด็จพระจักรพรรดินีอเล็กซานดรา เฟโอโดรอฟนา แห่งจักรวรรดิรัสเซีย) ทรงถูกบีบบังคับให้ยกมอบราชบัลลังก์ของพระองค์ในช่วงสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง และได้รับสถาปนานามใหม่ว่า รัฐประชาชนแห่งเฮสส์ (เยอรมัน: Volksstaat Hessen, อังกฤษ: People's State of Hesse) โดยประชากรส่วนใหญ่ของรัฐได้อพยพไปยังที่เมืองแฟรงค์เฟิร์ตรวมถึงประชากรในภูมิภาคลุ่มแม่น้ำไรน์ และประชากรชาวปรัสเซียบริเวณภูมิภาคเฮสส์แนสซาวน์ไปยังรัฐเฮสส์แห่งใหม่หลังจากผ่านพ้นช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง ยกเว้นเขตมอนทาบัวส์จากรัฐเฮสส์แนสซาวน์และบางส่วนของรัฐเฮสเซ็น - ดาร์มชตัดท์ ทางฝากซ้ายของแม่น้ำไรนน์ (เขตไรนิช เฮสส์) ได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของรัฐไรน์แลนด์ พาลาทิเนท (Rhineland-Palatinate) และพื้นที่ของเฮสเซ็น - ดาร์มชตัดท์ ได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของรัฐบาเดิน - เวือร์ทเทมแบร์ก