เขตการปกครองสาธารณรัฐจีน

สาธารณรัฐจีน หรือเรียกกันทั่วไปว่า ไต้หวัน ประกอบด้วยเกาะใหญ่ 5 แห่ง คือ จินเหมิน (?? J?nm?n ?; Kinmen) ไต้หวัน (?? T?iw?n ?) เผิงหู (?? P?ngh? ?) หมาจู่ (?? M?z? ?; Matsu) และอูชิว (?? W?qi? ?) กับทั้งเกาะเล็กเกาะน้อยอีกจำนวนหนึ่ง ท้องที่ทั้งหมดดังกล่าวเรียกรวมกันว่า "พื้นที่ไต้หวัน" (???? T?iw?n D?q? ?; Taiwan Area)

ปัจจุบัน พื้นที่ไต้หวันแบ่งเป็นมณฑล 2 แห่ง กับเทศบาลพิเศษ 5 แห่ง เขตปกครองทั้ง 2 ประเภทนี้ไม่ขึ้นต่อกัน มณฑลนั้นยังแบ่งเป็นเทศบาลมณฑล 3 แห่ง กับเทศมณฑลอีก 14 แห่ง แต่สังกัดมณฑลเพียงในนามเท่านั้น เขตปกครองเหล่านี้ยังแบ่งออกเป็นเขตย่อยอีก คือ อำเภอ นครในความควบคุมของเทศมณฑล เมือง หมู่บ้าน และละแวก

เมื่อประเทศจีนเปลี่ยนแปลงรูปแบบรัฐจากระบอบราชาธิปไตยเป็นระบอบสาธารณรัฐในปี 1912 นั้น พรรคชาตินิยม (??? Gu?m?nd?ng ?; Kuomintang) ได้เถลิงอำนาจในประเทศจีน เขตการปกครองยังคงเป็นเหมือนในสมัยราชาธิปไตย เวลานั้น ประเทศจีนมี

เฉพาะพื้นที่ไต้หวันปัจจุบันนั้นเดิมประกอบด้วย มณฑลไต้หวัน (??? T?iw?n Sh?ng ?; Taiwan Province) และมณฑลฝูเจี้ยน (??? F?ji?n Sh?ng ?; Fujian Province)

ต่อมาในปี 1949 สงครามกลางเมืองส่งผลให้พรรคสังคมนิยม (??? G?ngch?nd?ng ?; Communist Party) ได้เป็นใหญ่ในประเทศจีน พรรคสังคมนิยมเปลี่ยนรูปแบบการปกครองจากระบอบประชาธิปไตยเป็นระบอบสังคมนิยม และเรียกประเทศเสียใหม่ว่า "สาธารณรัฐประชาชนจีน" พรรคชาตินิยมจึงหนีไปยังเกาะไต้หวัน และจัดตั้งการปกครองบนพื้นที่ไต้หวันแยกเป็นประเทศต่างหากจากสาธารณรัฐประชาชนจีน เรียกว่า "สาธารณรัฐจีน" แต่พรรคสังคมนิยมยังคงถือว่า พื้นที่ไต้หวันเป็นส่วนหนึ่งของสาธารณรัฐประชาชนจีน กับทั้งสาธารณรัฐจีนเองก็ยังไม่เป็นที่ยอมรับของนานาชาติว่าเป็นประเทศเอกราชมาจนปัจจุบัน

สาธารณรัฐจีนนั้นชั้นแรกยังบริหารตามเขตการปกครองเดิม คือ มีมณฑลไต้หวัน กับมณฑลฝูเจี้ยน และมณฑลทั้ง 2 แบ่งออกเป็นเทศบาลมณฑล และเทศมณฑล กับทั้งมีเขตการปกครองพิเศษเรียกว่า เทศบาลพิเศษ อยู่ในสังกัด แต่ภายหลังมีการจัดระเบียบใหม่ ในช่วงปี 1967 ถึง 2010 มีการแยกเทศบาลพิเศษออกจากมณฑลเพื่อให้ปกครองตนเองโดยขึ้นตรงต่อรัฐบาลกลาง นอกจากนี้ ตั้งแต่ปี 1997 เป็นต้นมา มีการให้เทศบาลมณฑลกับเทศมณฑลปกครองตนเองโดยขึ้นตรงต่อรัฐบาลกลางเช่นกัน ไม่ปกครองผ่านมณฑลอีก แต่ยังคงสังกัดมณฑลอย่างเดิม ปัจจุบัน มณฑลจึงเหลืออยู่แต่ในนาม แต่ก็ยังมิได้ยุบเลิกไปเสียทีเดียว

ปัจจุบัน พื้นที่ไต้หวันแบ่งเป็นเขตใหญ่ 4 ประเภท คือ มณฑล เทศบาลพิเศษ เทศบาลมณฑล และเทศมณฑล มณฑลกับเทศบาลพิเศษไม่ขึ้นต่อกัน ส่วนเทศบาลมณฑลกับเทศมณฑลมีชั้นเสมอกันและสังกัดมณฑลแต่ในนามเท่านั้น จึงกล่าวได้ว่า เขตทั้ง 4 ประเภทนี้โดยสภาพแล้วเป็นอิสระจากกัน

เขตการปกครองข้างต้นยังแบ่งออกเป็นเขตย่อยลดหลั่นกันไปอีก แสดงลำดับชั้นพร้อมจำนวนที่มีอยู่ในปัจจุบันได้ดังนี้

มณฑล เป็นเขตการปกครองดั้งเดิมของประเทศไต้หวัน ปัจจุบัน ดำรงอยู่แต่ในนามเพื่อคอยบริหารกิจการบางอย่าง และมี 2 แห่ง คือ

เทศบาลพิเศษ เป็นเขตการปกครองชั้นสูงสุดตามกฎหมาย จัดตั้งขึ้นในท้องที่ที่มีราษฎรอย่างน้อย 1.25 ล้านคน กับทั้งมีความสำคัญเชิงการเมือง เศรษฐกิจ และวัฒนธรรมตามสมควร ปัจจุบัน มี 6 แห่ง คือ

เทศบาลมณฑล เป็นเขตการปกครองซึ่งปัจจุบันสังกัดมณฑลแต่ในนาม อยู่ในความปกครองโดยตรงรัฐบาลกลางเช่นเดียวกับเทศบาลพิเศษ แต่มีชั้นต่ำกว่าเทศบาลพิเศษ

เทศบาลมณฑลจัดตั้งขึ้นในท้องที่ที่มีราษฎรอย่างน้อง 0.5 ล้านถึง 1.25 ล้านคน กับทั้งมีความสำคัญทางการเมือง เศรษฐกิจ และวัฒนธรรมตามสมควร ปัจจุบัน มี 3 แห่ง ทั้ง 3 แห่งอยู่บนเกาะไต้หวัน คือ

เทศมณฑล เป็นเขตการปกครองซึ่งปัจจุบันสังกัดมณฑลแต่ในนาม อยู่ในความปกครองโดยตรงของรัฐบาลกลางเช่นเดียวกับเทศบาลพิเศษและเทศบาลมณฑล กระนั้น มีชั้นต่ำกว่าเทศบาลพิเศษ และมีชั้นเสมอเทศบาลมณฑล แต่ถ้ามีราษฎรอย่างน้อย 2,000,000 คนแล้ว ก็อาจถือว่า มีชั้นเทียบเท่าเทศบาลพิเศษได้ เรียกว่า "กึ่งเทศบาล" (quasi-municipality)

ปัจจุบัน มีนครในความควบคุมของมณฑล 17 แห่ง อำเภอ 157 แห่ง เมืองชานเมือง 41 แห่ง เมืองชนบท 153 แห่ง หมู่บ้าน 7,835 แห่ง และละแวก 147,877 แห่ง