สารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์หรือสารฆ่าสัตว์รังควาน (อังกฤษ: pesticide) เป็นสารที่ใช้เพื่อป้องกัน ทำลาย ไล่หรือ ลดปัญหาของศัตรูพืชและสัตว์ก่อความรำคาญ
สารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์ อาจเป็นสารเคมี หรือ สารชีวภาพ (เช่น ไวรัส หรือ แบคทีเรีย) ที่ใช้ทำลายหรือยับยั้งการเจริญเติบโตแพร่พันธุ์ ของสัตว์ (แมลง หนู หอย) วัชพืช หรือ จุลชีพ ที่ส่งผลกระทบกับพืชหลักที่เพาะปลูก ให้คุณภาพหรือปริมาณต่ำลง
สารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์ แบ่งตามศัตรูพืชได้ คือ ยากำจัดวัชพืช ยาฆ่าแมลง ยากำจัดเชื้อรา และสารกำจัดแบคทีเรีย นอกจากนั้นยังมีสารอื่นๆ อีกเช่น ยาเบื่อหนู ยาเบื่อนก ยาฆ่าหอย
3. ประโยชน์โดยตรงในการป้องกันทรัพย์สิน สิ่งก่อสร้าง และกิจกรรมของมนุษย์จากวัชพืช แมลง หรือ สัตว์รบกวน
การใช้และการวิจัยและพัฒนาสารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์ ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและสุขภาพของมนุษย์
สารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์ อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพให้แย่ลงทั้งแบบเฉียบพลันและเรื้อรังได้กับผู้ที่ได้รับสารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์โดยตรง เช่น อาจทำให้เกิดอาการระคายเคืองต่อผิวหนังและตา หรือ อาการที่รุนแรง อย่างมะเร็ง เป็นต้น และมีหลักฐานที่เชื่อได้ว่า การได้รับสารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์ มีผลกับ ความบกพร่องของระบบประสาท การเกิดที่ผิดปกติ และการตายของทารกตัวอ่อน รวมถึงความผิดปกติทางพัฒนาการของระบบประสาท
มากกว่า 98% ของยาฆ่าแมลง และ 95% ของยาปราบวัชพืช ที่ฉีดพ่น กระจายได้สู่พื้นอื่นๆ นอกเหนือจากพื้นที่เป้าหมาย รวมถึง เข้าไปถึง สิ่งมีชีวิตที่ไม่ใช่เป้าหมาย อากาศ น้ำ และดิน ารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์ เป็นสาเหตุหนึ่งของมลภาวะของแหล่งน้ำและดิน
นอกจากนั้น การใช้สารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์ ยังมีผลทำให้ความหลากหลายทางชีวภาพลดลง ลดการดึงไนโตรเจน (nitrogen fixation) ของพืช และลดการผสมเกสรลด รวมถึงรบกวนแหล่งที่อยู่ของสัตว์ที่ไม่เกี่ยวข้อง เช่น นก
ศัตรูพืชเอง ยังอาจเกิดความต้านทานต่อสารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์ (อาการดื้อยา) ขึ้นได้ ซึ่งทำให้เกิดความต้องการสารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์ชนิดใหม่ หรือ อาจทำให้ต้องใช้สารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์เดิมในปริมาณที่สูงขึ้น ซึ่งวิธีหลังนี้จะยิ่งผลกระทบด้านลบแก่สิ่งแวดล้อม
ผลกระทบทางด้านสุขภาพและสิ่งแวดล้อมที่เกิดจากการใช้สารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์ ยังส่งผลต่อค่าใช้จ่ายอีกด้วย ตัวอย่างเช่น ค่าใช้จ่ายของสหรัฐอเมริกาด้านสุขภาพและสิ่งแวดล้อมที่มีผลจากการใช้สารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์อยู่ที่ราวๆ 9 พันล้านเหรียญ ในแต่ละปี
