สถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา (อังกฤษ: PRINCESS GALYANI VADHANA INSTITUTE OF MUSIC) เป็นสถาบันอุดมศึกษาในกำกับของรัฐบาล ก่อตั้งขึ้นเมื่อวันที่ 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2555 เพื่อให้มีสถาบันการดนตรีที่ให้ความสำคัญต่อดนตรีคลาสสิกอย่างจริงจัง โดยยกฐานะสถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา ในกำกับของมหาวิทยาลัยศิลปากรขึ้นเป็นสถาบันอุดมศึกษา
สถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา จัดตั้งขึ้นเพื่อเทิดพระเกียรติในมงคลวโรกาสที่สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ทรงเจริญพระชนมายุ 84 พรรษา ในวันที่ 6 พฤษภาคม พ.ศ. 2550 ด้วยสำนึกในพระกรุณาธิคุณที่ทรงบำเพ็ญพระกรณียกิจน้อยใหญ่เพื่อชาวไทยตลอดมา รวมทั้งเพื่อเป็นการสนองพระปณิธานในการที่จะพัฒนาดนตรีคลาสสิกของประเทศไทยให้ก้าวหน้าทัดเทียมนานาชาติ ด้วยการพัฒนาบุคลากรที่มีความสามารถพิเศษทางดนตรีคลาสสิกให้มีมาตรฐานระดับสากล รวมทั้งการส่งเสริมการเผยแพร่ความรู้ความเข้าใจ และประสบการณ์ด้านดนตรีคลาสสิกที่ดี ให้กับสังคมไทย
นับตั้งแต่การได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าลงพระปรมาภิไธย ในพระราชบัญญัติ สถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา พ.ศ. 2555 ทางสถาบันฯ ได้มีการดำเนินการเพื่อนำไปสู่การเป็นสถาบันการศึกษาทางด้านดนตรีที่มีความเป็นเลิศ พร้อมไปกับการเป็นสถาบันที่ทำหน้าที่ในการให้ความรู้กับประชาสังคม ตามปณิธานที่ว่า ดนตรีแห่งชีวิต ดนตรีแห่งแผ่นดิน (Musique de la Vie et de la Terre - Music of Life, Music of Land) อันกล่าวถึงคุณค่าของดนตรี ที่มิเพียงแต่ครอบคลุมถึงดนตรีคลาสสิกในฐานะของความหรูหราและความงาม หากแต่รวมไปถึงดนตรีที่มีความละเอียดอ่อน เต็มไปด้วยชีวิต และนำไปสู่การพัฒนาเพื่อความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ รวมทั้งสามารถเข้าไปอยู่ในจิตใจของผู้คนในทุกระดับชั้น
จาก มาตรา ๖ พระราชบัญญัติสถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา พ.ศ. ๒๕๕๕ ได้กำหนดให้สถาบันฯ เป็นสถานศึกษาทางวิชาการและวิชาชีพชั้นสูงมีวัตถุประสงค์ให้การศึกษา ส่งเสริมและพัฒนาวิชาการและวิชาชีพชั้นสูงในทางดนตรีและศาสตร์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง ทำการสอน ทำการวิจัย ให้บริการทางวิชาการแก่สังคมและทะนุบำรุงศิลปะและวัฒนธรรม เพื่อประโยชน์พัฒนาชุมชน สังคม และประเทศชาติ และเพื่อให้เป็นการสอดคล้องกับพระปณิธาน และบทบาทหน้าที่ตามพระราชบัญญัติ สถาบันฯ จึงได้ กำหนดพันธกิจไว้สามประการ ได้แก่ 1) สร้างและพัฒนาบุคลากรทางด้านดนตรีคลาสสิกที่มีศักยภาพสูง มีความคิดสร้างสรรค์ และมีความสามารถจะประยุกต์ใช้องค์ความรู้ทางด้านดนตรีให้เป็นประโยชน์ และเหมาะสมกับบริบทของสังคม 2) เป็นศูนย์กลางในการเผยแพร่องค์ความรู้ทางด้านดนตรีและศาสตร์อื่นๆ ที่เกี่ยวข้องให้กับสังคม และ 3) เป็นศูนย์รวมในการศึกษาค้นคว้าวิจัย บูรณาการ และแลกเปลี่ยนเรียนรู้ทางด้านดนตรีระหว่าง บุคคล ชุมชน และสถาบันการศึกษาต่างๆ ทั้งในและต่างประเทศ
จากพันธกิจ 3 ประการนี้ ทำให้สถาบันฯ ได้ริเริ่มให้มีการจัดทำโครงการทั้งการนำเสนอการแสดงดนตรีที่มีคุณภาพ อันจะนำไปสู่การสร้างประสบการณ์สุนทรียะและความซาบซึ้งทางดนตรีให้กับผู้ฟัง ดังจะเห็นได้จาก ตัวอย่างของการแสดงออร์เคสตราคอนเสิร์ตในเดือนมกราคม 2556 ที่ได้มีการเชิญศิลปินรุ่นใหม่ที่มีความสามารถในระดับนานาชาติ ภูมิ พรหมชาติ มาเป็นผู้บรรเลงบทประพันธ์ที่มีความลึกซึ้งและซับซ้อนในทางด้านดนตรีคลาสสิก หรือการจัดการแข่งขันวงเครื่องสายในเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2556 ที่มีวัตถุประสงค์ในการส่งเสริมให้เยาวชนได้พัฒนาทักษะทางด้านดนตรี รวมทั้งเป็นการสร้างเวทีเพื่อฝึกฝนความสามารถในการแสดงในระดับนานาชาติ ซึ่งกิจกรรมเหล่านี้ ได้แสดงให้เห็นถึงปณิธานของสถาบันฯ ในการเป็นตัวอย่างที่ดีในการเรียนรู้และพัฒนาวงการดนตรีคลาสสิกของประเทศไทย
นอกจากนี้ สถาบันฯ ยังได้ให้ความสำคัญกับการสื่อสารองค์ความรู้ทางด้านดนตรีคลาสสิกให้กับประชาสังคมตามพันธกิจที่สอง ในการที่จะเป็นศูนย์กลางในการเผยแพร่องค์ความรู้ทางด้านดนตรีและศาสตร์อื่นๆที่เกี่ยวข้องให้กับสังคม ทางสถาบันฯ จึงได้จัดให้มีโครงการจัดการแสดงคอนเสิร์ตซีรีส์ Musique de la Vie et de la Terre ที่จัดให้มีขึ้นประจำ ในทุกสัปดาห์แรกของเดือน โดยมุ่งหวังที่จะให้ประชาชนทั่วไปสามารถที่จะเข้าถึงการแสดงดนตรีคลาสสิก ที่มีคุณภาพ หรือโครงการจัดแสดงดนตรีเพื่อเทิดพระเกียรติ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงราชนครินทร์ ที่มิได้เพียงแต่นำเสนอการแสดงดนตรีของนักดนตรีมืออาชีพ หากแต่ยังให้ความสำคัญกับการสร้างการมีส่วนร่วมของชุมชนบางยี่ขัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับเยาวชน ดังจะเห็นได้จากการแสดงของเยาวชนจากโรงเรียนวัดพระยาศิริไอยสวรรค์ หรือ โรงเรียนวัดคฤหบดี ที่ทางสถาบันฯ ได้จัดให้มีการอบรมเชิงปฏิบัติการดนตรีสร้างสรรค์ร่วมกับเยาวชน และได้เปิดโอกาสให้เยาวชนได้มีพื้นที่ในการแสดงออกทางด้านดนตรีร่วมไปกันกับการทำกิจกรรมทางด้านศิลปะร่วมสมัย เช่น กราฟฟิตี้ (Graffiti) หรือ เปเปอร์มาเช (Paper Mache) ที่ให้ความสำคัญกับการนำเอาเรื่องราวและประวัติศาสตร์ของชุมชนที่ผ่านการศึกษาค้นคว้า มานำเสนอผ่านความคิดสร้างสรรค์และจินตนาการของคนรุ่นใหม่
สำหรับพันธกิจที่ 3 ของสถาบันฯ ที่จะเป็นศูนย์รวมในการศึกษาค้นคว้าวิจัย บูรณาการ และแลกเปลี่ยนเรียนรู้ทางด้านดนตรีระหว่าง บุคคล ชุมชน และสถาบันการศึกษาต่างๆ ทั้งในและต่างประเทศ สถาบันฯ ได้ให้ความสำคัญกับการเป็นพื้นที่กลางในการประสานความร่วมมือระหว่างบุคคลากรทางดนตรีของทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศ ร่วมทั้งการสร้างพื้นที่ในการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ทางด้านดนตรี โดยได้มีการวางแผนสำหรับโครงการ การประชุมระดับนานาชาติในด้านดนตรีคลาสสิก และให้ความสำคัญกับการตั้งคำถามในประเด็นของบริบทเพื่อการพัฒนาดนตรีคลาสสิกในภูมิภาคอาเซียนเป็นประเด็นหลักในการประชุม
จากพันธกิจทั้ง 3 ประการสู่การดำเนินงานในกิจกรรมต่างๆ ของสถาบันฯ สถาบันฯ มีความมุ่งหวังเป็นอย่างยิ่งว่า จะสามารถดำเนินการให้เป็นผลสำเร็จตามพระปณิธานขององค์สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ในการสร้างให้ดนตรีคลาสสิกเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตผู้คน และเป็นองค์ประกอบสำคัญในการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ของชาติ ให้ไปสู่ความเจริญทั้งทางร่างกาย สติปัญญา และจิตใจ
หลักสูตรดุริยางคศาสตรบัณฑิต สถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา มีปรัชญาที่จะมุ่งผลิตบัณฑิตที่มีความเป็นเลิศ และมีความเข้าใจในศิลปะทางด้านดนตรีอย่างลึกซึ้ง มีความตระหนักถึงความสำคัญของการศึกษาดนตรีทั้งในฐานะศาสตร์และศิลป์ มีศักยภาพในการพัฒนาตนเองได้อย่างต่อเนื่องและสามารถบูรณาการองค์ความรู้เพื่อการสร้างสรรค์งานดนตรี งานค้นคว้าวิจัยทางด้านดนตรีที่มีคุณค่า มีความรับผิดชอบต่อสังคม และสามารถประยุกต์ใช้องค์ความรู้ทางด้านดนตรีในการสร้างสรรค์ชุมชน สังคมและเทศชาติ
วัตถุประสงค์ของหลักสูตรนั้น เป็นไปเพื่อสนองพระปณิธานในสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนากรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ในการพัฒนาดนตรีคลาสสิกในประเทศไทยให้มีความก้าวหน้าและมีคุณภาพเทียบเท่านานาชาติ หลักสูตรดุริยางคศาสตบัณฑิต สถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา มุ่งผลิตบุคลากรทางด้านดนตรีที่มีความเป็นเลิศ มีความคิดสร้างสรรค์ สามารถแสวงหาความรู้เพื่อการพัฒนาตนเองอย่างต่อเนื่อง รวมทั้งตระหนักถึงบทบาทของดนตรีในการพัฒนาศักยภาพมนุษย์ และสามารถบูรณาการองค์ความรู้ทางด้านดนตรีกับศาสตร์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง เพื่อการสร้างสรรค์และพัฒนาสังคม
หลักสูตรดุริยางคศาสตรบัณฑิต สถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา เป็นหลักสูตรที่มีความสอดคล้องกับแนวทางการจัดทำหลักสูตรของสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา (สกอ.) โดยมีการจัดกลุ่มรายวิชาออกเป็น 4 ส่วนได้แก่ กลุ่มวิชาศึกษาทั่วไป กลุ่มวิชาทักษะ ปฏิบัติ กลุ่มวิชาสร้างเสริมวิชาชีพ และกลุ่มวิชาเลือกเสรี ในแต่ละกลุ่มรายวิชา นักศึกษาจะมีโอกาสในการพัฒนาศักยภาพในมิติที่แตกต่างกัน ซึ่งรวมไปถึงความสามารถในด้านทักษะดนตรี ความรู้เท่าทันในการเปลี่ยนแปลงของความรู้ดนตรี และความเข้าใจในบริบทของสังคมปัจจุบัน โดยนักศึกษาสามารถที่จะเลือกศึกษาในหัวข้อที่ตนเองสนใจได้อย่างอิสระ และสอดคล้องกับทิศทางในการพัฒนาศักยภาพของนักศึกษา
รายวิชาในแต่ละกลุ่มของหลักสูตร มีวัตถุประสงค์ในการพัฒนาศักยภาพของนักศึกษาในด้านที่แตกต่างกันไป รายวิชาในกลุ่มรายวิชาทักษะปฏิบัติ มุ่งเน้นที่จะให้นักศึกษาได้พัฒนาความสามารถในการปฏิบัติดนตรีผ่านการเรียนรู้รายวิชาทักษะวิชาเอก (Major Skill) การบรรเลงรวมวง (Chamber Music) ปฏิบัติการทักษะดนตรี (Practice Lab) และ ทักษะผู้แสดงดนตรี (Performing Musicianship) โดยวิชาในกลุ่มนี้ถือเป็นหัวใจสำคัญของหลักสูตรที่จะทำให้นักศึกษามีศักยภาพในด้านการปฏิบัติดนตรีเทียบเท่าระดับนานาชาติ ซึ่งวิชาในกลุ่มนี้ นักศึกษาจะต้องเรียนควบคู่ไปกับรายวิชากลุ่มวิชาสร้างเสริมวิชาชีพที่ให้ความสำคัญกับการรู้เท่าทันการเปลี่ยนแปลงของความรู้ดนตรีผ่านกลุ่มรายวิชาที่ครอบคลุมความเชี่ยวชาญเฉพาะต่างๆ ทางด้านดนตรี โดยนักศึกษาสามารถเลือกได้ตามความสนใจพร้อมๆ ไปกับการเรียนในรายวิชาโครงการพิเศษที่นักศึกษาจะได้เรียนรู้กระบวนการในการบูรณาการองค์ความรู้ทางด้านดนตรีเข้ากับการปฏิบัติทักษะ และรายวิชาอื่นๆ ผ่านการทำโครงการทั้งในรูปแบบของการแสดงเดี่ยว การทำโครงการวิจัยและปัจฉิมนิทัศน์
นอกจากนี้นักศึกษาจะได้เรียนรู้วิธีการในการประยุกต์และสื่อสารความรู้ทางด้านดนตรีกับสาธารณชน ผ่านการทำงานในสถานการณ์จริงผ่านรายวิชา ดนตรีเพื่อประชาสังคม (Music for Society) ที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อสร้างให้นักศึกษาสามารถที่จะเข้าใจในบริบทของสังคมปัจจุบันและสามารถที่จะใช้องค์ความรู้ทางด้านดนตรีตอบสนองต่อความต้องการของสังคมได้
หลักสูตรของสถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา ยังได้ให้ความสำคัญอย่างมากกับรายวิชากลุ่มวิชาศึกษาทั่วไป ที่มีวัตถุประสงค์ในการพัฒนานักศึกษาให้มีความรอบรู้และความสามารถที่จะเข้าใจความเปลี่ยนแปลงขององค์ความรู้ต่างๆ ได้ โดยวิชาในกลุ่มนี้ ประกอบไปด้วย หมวดวิชามนุษยศาสตร์ (เลือกอย่างน้อย 6 หน่วยกิต) สังคมศาสตร์ ภาษา วิทยาศาสตร์และคณิตศาสตร์ (เลือกกลุ่มละอย่างน้อย 8 หน่วยกิต) โดยนักศึกษาสามารถที่จะเลือกเรียนได้ตามความสนใจ
อัตราส่วนของรายวิชาในแต่ละกลุ่ม สามารถที่จะสะท้อนลักษณะพิเศษของหลักสูตรของสถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนาได้เป็นอย่างดี โดยเฉพาะอย่างยิ่งการเป็นหลักสูตรที่มีความเฉพาะเจาะจงในการพัฒนาศักยภาพทางด้านดนตรีของนักศึกษาตาม พระปณิธานขององค์สมเด็จพระเจ้าที่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ในการที่จะพัฒนาให้เยาวชนผู้ความสามารถทางด้านดนตรีของประเทศไทย สามารถที่จะก้าวไปสู่เวทีนานาชาติได้ อีกทั้งรายวิชาต่างๆในหลักสูตร ได้ถูกออกแบบมาเพื่อให้มีความกลมกลืนและสร้างเสริมให้กับรายวิชาทักษะทางด้านดนตรีอันจะช่วยสร้างให้เยาวชนเหล่านี้ กลายเป็นบุคลากรทางด้านดนตรีที่มีคุณภาพในระดับนานาชาติ อีกทั้งยังสามารถที่จะประยุกต์ใช้ความรู้ทางด้านดนตรีให้เป็นประโยชน์กับสังคมและประเทศชาติได้ต่อไป
