รัฐบุรุษ (อังกฤษ: Statesman) คือ บุคคลผู้ซึ่งเคยดำรงตำแหน่งสำคัญในการบริหารราชการแผ่นดินในฐานะต่าง ๆ อาทิ ผู้นำทางการเมือง หรือผู้นำทางทหาร โดยตลอดระยะเวลาที่อยู่ในตำแหน่งได้ประกอบคุณงามความดี ปฏิบัติราชการอย่างเต็มกำลังความสามารถ ด้วยความซื่อสัตย์สุจริต และได้ช่วยเหลือจงรักภักดีต่อชาตินั้น ๆ จนเป็นที่ประจักษ์กันโดยทั่วไป
ประเทศไทยเคยมีตำแหน่ง รัฐบุรุษอาวุโส มาก่อน ซึ่งหมายถึง บุคคลผู้ซึ่งเคยดำรงตำแหน่งสำคัญในการบริหารราชการแผ่นดิน ในฐานะผู้นำทางการเมือง หรือผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ และตลอดระยะเวลาที่ดำรงตำแหน่ง ได้ปฏิบัติราชการด้วยความซื่อสัตย์สุจริต จงรักภักดีต่อชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ จนเป็นที่ประจักษ์แก่ปวงชนชาวไทยโดยทั่วไป
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งรัฐบุรุษอาวุโส ทั้งนี้ มีชาวไทยที่ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ยกย่องขึ้นเป็นรัฐบุรุษอาวุโส 1 ท่าน คือ
ส่วนตำแหน่ง รัฐบุรุษ หมายถึง เป็นผู้มีความรู้ความสามารถในการบริหารบ้านเมือง ได้ปฏิบัติหน้าที่โดยซื่อสัตย์สุจริตมาโดยตลอด อันเป็นที่ประจักษ์ ไม่มีความด่างพร้อย และเป็นที่ยอมรับของประชาชน
คณะรัฐมนตรีจะมีมติให้ส่งนามของผู้ได้รับการยกย่องเป็นรัฐบุรุษ โดยผ่านความเห็นชอบของรัฐสภา ขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งต่อไป นับจนถึงปัจจุบัน มีชาวไทยที่ได้รับการยกย่องขึ้นเป็นรัฐบุรุษ 1 ท่าน คือ
