บริษัทอินเดียตะวันออกของดัตช์

สหบริษัทอินเดียตะวันออก (ดัตช์: Vereenigde Oostindische Compagnie) หรือที่ชาวอังกฤษเรียกว่า บริษัทอินเดียตะวันออกของเนเธอร์แลนด์ (อังกฤษ: Dutch East India Company) มีชื่อย่อว่า เฟโอเซ (ดัตช์: VOC) ได้รับก่อตั้งขึ้นในปี ค.ศ. 1602 โดยในช่วงแรกรัฐสภาเนเธอร์แลนด์มอบสิทธิ์ขาดในการค้าเครื่องเทศแก่บริษัทเป็นเวลา 21 ปี บ่อยครั้งบริษัทนี้ได้รับการพิจารณาว่าเป็นบริษัทข้ามชาติบริษัทแรกในโลก และเป็นบริษัทแรกที่ออกหุ้น

สหบริษัทอินเดียตะวันออกเป็นบริษัทที่มีอำนาจสูงเกือบเทียบเท่ารัฐบาล โดยมีความสามารถที่จะเข้าร่วมสงคราม สั่งจำคุกและประหารชีวิตนักโทษ เจรจาสนธิสัญญา ผลิตเหรียญกระษาปณ์เป็นของตนเอง และจัดตั้งอาณานิคม

บริษัทอินเดียตะวันออกของเนเธอร์แลนด์ถือกำเนิดขึ้นด้วยการร่วมทุนของพ่อค้าและนายธนาคารดัตช์ที่ไม่พอใจกับการผูกขาดการค้าเครื่องเทศของโปรตุเกสซึ่งครอบครองเส้นทางการเดินเรือสู่เอเชียและผลผลิตเครื่องเทศอยู่ในขณะนั้น บริษัทฯ อยู่ภายใต้การบริหารของคณะกรรมการใหญ่ 17 คน ได้รับอนุญาตจากรัฐบาลดัตช์ให้มีอำนาจผูกขาดการค้าเครื่องเทศในตะวันออก รวมถึงให้สามารถยึดครองดินแดนโพ้นทะเลที่ใดก็ได้ตามที่บริษัทฯ เห็นชอบ

หลังก่อตั้งบริษัทฯ ได้ไม่นาน กองเรือของบริษัทฯ ก็สามารถกำจัดเรือโปรตุเกสและยึดดินแดนเมืองท่าที่โปรตุเกสครอบครองอยู่ในเอเชีย ตั้งแต่ศรีลังกาไปจนถึงมะละกา จากนั้นใน พ.ศ. 2162 ได้ตั้งสำนักงานใหญ่ในเอเชียตะวันออกที่เมืองจาการ์ตา ซึ่งได้เปลี่ยนชื่อเป็น "ปัตตาเวีย" หรือ "บาตาวียา" (Batavia) ตามชื่อภูมิภาคและชนเผ่าโบราณในเนเธอร์แลนด์ โปรตุเกสยังต้องสูญเสียหมู่เกาะเครื่องเทศหรือโมลุกกะแก่เนเธอร์แลนด์ด้วย ทำให้ผลผลิตเครื่องเทศสำคัญ เช่น พริกไทย กระวาน กานพลู จันทน์เทศ อยู่ภายใต้การผูกขาดของเนเธอร์แลนด์ในช่วงกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 นอกจากนั้นบริษัทฯ ยังมีบทบาทในการจัดซื้อสินค้าและผลผลิตจากอาณาจักรต่าง ๆ เช่น ปัตตานี กัมพูชา อยุธยาหรือสยาม เวียดนาม จีน และญี่ปุ่น หลายครั้งได้ใช้ระบบการแลกเปลี่ยนสินค้าที่อาณาจักรเหล่านั้นต้องการ เช่น ปืนใหญ่ ปืนไฟแบบตะวันตก แลกกับผลผลิตพื้นเมือง

ในช่วง 50 ปีแรก บริษัทฯ มีเรือในเอเชียทั้งสิ้น 40 ลำ ลูกเรือ 5,000 คน จากนั้นตั้งแต่ราว พ.ศ. 2183 เป็นต้นไป เรือได้เพิ่มขึ้นเป็นถึง 150 ลำ เจ้าหน้าที่ลูกเรือรวมกว่า 15,000 คน

บริษัทฯ ยังคงมีความสำคัญทางการค้าเป็นเวลาเกือบสองศตวรรษ โดยจ่ายส่วนแบ่งประจำปีร้อยละ 18 เป็นเวลาเกือบ 200 ปี จนกระทั่งเกิดการล้มละลายและล้มเลิกกิจการอย่างเป็นทางการในปี พ.ศ. 2343 ทรัพย์สินต่าง ๆ และหนี้ของบริษัทได้ถูกครอบครองแทนโดยรัฐบาลของสาธารณรัฐบาเทเวีย ส่วนดินแดนในครอบครองของบริษัทฯ ได้กลายเป็นหมู่เกาะอินเดียตะวันออกของเนเธอร์แลนด์และแผ่ขยายออกไปในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 19 เพื่อรวมหมู่เกาะอินโดนีเซียทั้งหมดเข้าด้วยกัน และคริสต์ศตวรรษที่ 20 จึงเกิดเป็นประเทศอินโดนีเซีย