ทรานซิลเวเนีย (อังกฤษ: Transylvania, โรมาเนีย: Ardeal หรือ Transilvania; ฮังการี: Erd?ly; แม่แบบ:Audio-de) เป็นภูมิภาคประวัติศาสตร์ที่ตั้งอยู่ทางตอนกลางของโรมาเนีย โดยมีเขตแดนด้านตะวันออกและทางใต้ติดต่อกับ เทือกเขาคาร์เพเธียน (Carpathian mountains) ทางตะวันตกจรดเทือกเขาอพูเซนิ (Apuseni Mountains) แต่ “ทรานซิลเวเนีย” ที่ใช้กันมักจะรวมบริเวณที่เลยไปจากตัวทรานซิลเวเนียเองและภูมิภาคประวัติศาสตร์ของบริเวณบานัต, คริซานา (Cri?ana) และ มารามัวร์ส (Maramure?)
ทรานซิลเวเนียเดิมเป็นศูนย์กลางของราชอาณาจักรดาเซีย (82 ก.ค.ศ. - ค.ศ. 106) ในปี ค.ศ. 106 จักรวรรดิโรมันก็ได้รับชัยชนะต่อดาเซีย หลังจากนั้ความมั่งคั่งของดาเซียก็สิ้นสุดลง หลังจากกองทหารโรมันถอยจากบริเวณนี้ในปี ค.ศ. 271 ทรานซิลเวเนียก็ถูกรุกรานโดยชนเผ่าต่างๆ ทีทำให้ได้รับอิทธิพลต่างๆ ในช่วงเวลานี้ทรานซิลเวเนียก็ถูกปกครองโดยวิซิกอธ, ชนฮั่น, ชนเกปิด และชนอวาร์ จากนั้นชนดาเชียนที่รับวัฒนธรรมโรมันไม่ก็โยกย้ายกันขึ้นไปอยู่กันบนเขาเพื่อรักษาวัฒนธรรม หรือย้ายลงไปทางใต้ แต่ก็อาจเป็นได้ว่าชนดาโต–โรมันยังคงรักษาวัฒนธรรมผสมของตนเองอยู่ในทรานซิลเวเนีย นักวิชาการยังคงโต้แย้งกันเรื่องประชากรของทรานซิลเวเนียก่อนการพิชิตของฮังการี
ชนมาจยาร์พิชิตทรานซิลเวเนียได้ในตอนปลายของคริสต์ศตวรรษที่ 9 แต่มีอิทธิพลในดินแดนนี้อย่างมั่นคงในปี ค.ศ. 1003 เมื่อพระเจ้าสตีเฟนที่ 1 แห่งฮังการีตามตำนานทรงได้รับชัยชนะต่อเจ้าท้องถิ่นที่มีชื่อว่า “กีลา” (Gyula) ระหว่างปี ค.ศ. 1003 ถึงปี ค.ศ. 1526 ทรานซิลเวเนียก็เป็นส่วนหนึ่งของราชอาณาจักรฮังการี โดยมีประมุขที่ได้รับการแต่งตั้งโดยพระมหากษัตริย์แห่งฮังการี หลังจากยุทธการโมแฮคส์ (Battle of Moh?cs) ในปี ค.ศ. 1526 ทรานซิลเวเนียก็ได้รับอิสระ และก่อตั้งเป็นราชนครรัฐที่ปกครองโดยเจ้าของนิกายนิกายคาลวิน หลังจากนั้นในปี ค.ศ. 1566 ฮังการีก็แบ่งระหว่างฮับส์บวร์กและตุรกี โดยทรานซิลเวเนียยังคงรักษาความเป็นราชนครรัฐของจักรวรรดิออตโตมัน
ราชวงศ์ฮับส์บวร์กยึดทรานซิลเวเนียไม่นานหลังจากยุทธการเวียนนา ในปี ค.ศ. 1683 แต่ฮับส์บวร์กยอมรับอำนาจของฮังการีเหนือทรานซิลเวเนีย[ไม่แน่ใจ – พูดคุย] ขณะที่ทรานซิลเวเนียยอมรับอำนาจของจักรพรรดิลีโอโพลด์แห่งราชวงศ์ฮับส์บวร์ก (ค.ศ. 1687) ทรานซิลเวเนียจึงถูกผนวกอย่างเป็นทางการกับจักรวรรดิออสเตรีย จะแยกก็เพียงแต่ชื่อ จากฮังการีที่ครองโดยฮับส์บวร์ก และอยู่ภายใต้การปกครองโดยตรงจากข้าหลวงของพระจักรพรรดิ ในปี ค.ศ. 1699 ตุรกีก็ยอมรับการเสียทรานซิลเวเนียในสนธิสัญญาคาร์โลวิทซ์ (Treaty of Karlowitz) หลังจากการตกลงออสเตรีย-ฮังการี (Austro-Hungarian Compromise) ในปี ค.ศ. 1867 ทรานซิลเวเนียก็กลายเป็นส่วนหนึ่งของฮังการีอีกครั้งหนึ่ง ที่เป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิออสเตรีย-ฮังการีที่เพิ่งก่อตั้งขึ้นใหม่
หลังจากการพ่ายแพ้ในสงครามโลกครั้งที่หนึ่งออสเตรีย-ฮังการีก็สลายตัวลง ชาวโรมาเนียส่วนใหญ่เลือกผู้แทนผู้ประกาศการรวมตัวของทรานซิลเวเนียกับโรมาเนียเมื่อวันที่ 1 ธันวาคม ค.ศ. 1918 ในปี ค.ศ. 1920 พันธมิตรก็อนุมัติการรวมตัวในสนธิสัญญาไทรอานอน ในเดือนสิงหาคม ค.ศ. 1940 ระหว่างสงครามโลกครั้งที่สองฮังการีก็ได้ดินแดนราวสองในห้าของทรานซิลเวเนียโดยรางวัลเวียนนาครั้งที่ 2 (Second Vienna Award) ซึ่งเป็นความพยายามของเยอรมนีพันธมิตรของฮังการีและอิตาลีในการละเมิดสนธิสัญญาไทรอานอน แต่ดินแดนก็กลับไปเป็นของโรมาเนียในปี ค.ศ. 1945 ที่ได้รับการอนุมัติในสนธิสัญญาสงบศึกปารีสในปี ค.ศ. 1947.
นอกโรมาเนียแล้วทรานซิลเวเนียก็มักจะมีความพัวพันกับนวนิยายเรื่อง “แดรกคูลา” โดยบราม สโตกเกอร์ และยุคแห่งความหวาดกลัวโดยทั่วไป ขณะที่โรมาเนียและประเทศต่างๆ ในบริเวณยุโรปตะวันออกและยุโรปกลางเป็นที่รู้จักกันในความงามของภูมิทัศน์และความสำคัญทางประวัติศาสตร์
