ชิลี

ชิลี (สเปน: Chile) หรือ สาธารณรัฐชิลี (อังกฤษ: Republic of Chile; สเปน: Rep?blica de Chile) เป็นประเทศในทวีปอเมริกาใต้ มีเนื้อที่ติดชายฝั่งทะเลยาวระหว่างเทือกเขาแอนดีสกับมหาสมุทรแปซิฟิก มีอาณาเขตจรดประเทศอาร์เจนตินาทางทิศตะวันออก จรดโบลิเวียทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ และจรดเปรูทางทิศเหนือ ชายฝั่งมหาสมุทรแปซิฟิกทางตะวันตกของประเทศมีความยาว 6,435 กิโลเมตร ชิลีมีดินแดนในมหาสมุทรแปซิฟิก โดยครอบครองหมู่เกาะควนเฟร์นันเดซ เกาะซาลาอีโกเมซ หมู่เกาะเดสเบนตูราดัส และเกาะอีสเตอร์ในโพลินีเซีย ชิลียังอ้างสิทธิ์เหนือดินแดนในแอนตาร์กติกาด้วย

ประเทศชิลีเป็นประเทศหนึ่งในทวีปอเมริกาใต้ มีลักษณะพื้นที่ทอดตัวเป็นแนวยาวทางด้านทิศตะวันตกของทวีป ติดกับมหาสมุทรแปซิฟิก บริเวณประเทศชิลีมีการตั้งถิ่นฐานมาตั้งแต่เมื่อ 10,000 ปีที่แล้ว โดยผู้ที่เข้ามาตั้งถิ่นฐานเรียกว่าชาวมาปูเช (Mapuche) ซึ่งตั้งถิ่นฐานในบริเวณชายฝั่งและบริเวณที่มีความอุดมสมบูรณ์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในบริเวณมอนเตเบร์เด (Monte Verde) และกูเอบาเดลมีโลดอน (Cueva Del Milodon)

ในสมัยคริตศตวรรษที่ 16 สเปนภายใต้การนำของเปโดร เด บัลดีเบีย (Pedro De Valdivia) หนึ่งในกองกิสตาดอร์ เข้ามาพิชิตชิลี แม้ว่าจะได้รับการต่อต้านจากชาวมาปูเชแต่ก็สามารถยึดชิลีได้เป็นผลสำเร็จและนำชิลีรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิสเปน อย่างไรก็ตามชัยชนะของสเปนในครั้งนี้ทำให้สเปนสามารถยึดได้เฉพาะดินแดนแถบเมืองซานเตียโกและบริเวณใกล้เคียงเท่านั้น เพราะบริเวณอื่นกองทัพสเปนยังไม่สามารถเอาชนะกองทัพของชาวมาปูเชที่เหลือได้ ซึ่งสเปนพยายามปราบปรามหลายครั้งแต่ไม่สำเร็จ จนในที่สุดต้องใช้แม่น้ำบีโอบีโอเป็นตัวแบ่งเขตแดน

ในสมัยคริสต์ศตวรรษที่ 19 โคเซ มีเกล การ์เรรา (Jose Miguel Carrera) ได้ประกาศเอกราชให้ชิลีเป็นอิสระจากสเปน แม้ว่าสเปนจะพยายามเข้ามาปราบปรามและยึดครองชิลีอีกครั้ง แต่การยึดครองก็เป็นช่วงเวลาสั้น ๆ เท่านั้น จนในที่สุดชิลีสามารถขับไล่อิทธิพลของสเปน และได้เอกราชจากสเปนโดยสมบูรณ์ในวันที่ 12 พฤษภาคม 1818 หลังจากได้เอกราชจากสเปนแล้ว รัฐบาลชิลีใช้ความพยายามอย่างสูงในการยึดครองดินแดนของชาวมาปูเชจนสามารถยึดดินแดนได้โดยเด็ดขาดในปี ค.ศ. 1871 และขยายอาณาเขตทางทิศใต้จนครอบคลุมถึงบริเวณช่องแคบมาเจลลัน นอกจากนี้แล้ว รัฐบาลชิลีได้ทำสงครามแปซิฟิกกับประเทศโบลิเวียและเปรูจนได้รับชัยชนะ ทำให้สามารถขยายดินแดนทางตอนเหนือ ซึ่งดินแดนที่ได้มาจากทั้งสองเหตุการณ์กลายเป็นดินแดนของประเทศชิลีในปัจจุบัน

ดูเพิ่มเติมความสัมพันธ์ระหว่างสหรัฐอเมริกากับชิลีที่ การเข้าแทรกแซงของสหรัฐอเมริกาในชิลี

ชิลีปกครองในรูปแบบสาธารณรัฐแบบประธานาธิบดี มีประธานาธิบดีเป็นประมุขแห่งรัฐและหัวหน้ารัฐบาล รัฐบาลเป็นผู้ใช้อำนาจบริหาร รัฐธรรมนูญของชิลีฉบับปัจจุบันผ่านการลงประชามติในปี พ.ศ. 2523 สมัยรัฐบาลทหารของเอากุสโต ปีโนเชต และเริ่มมีผลบังคับใช้ในวันที่ 11 มีนาคม พ.ศ. 2524 จากนั้นได้ผ่านการแก้ไขหลายครั้ง โดยครั้งสุดท้ายเกิดขึ้นในปี พ.ศ. 2553

ชิลีแบ่งเขตการปกครองออกเป็น แคว้น (สเปน: regiones) 15 แคว้น แต่ละแคว้นมี ผู้ว่าการแคว้น (intendente) ได้รับการแต่งตั้งโดยประธานาธิบดี

แคว้นต่าง ๆ มีชื่อทางการทั้งเป็นชื่อเรียกและตัวเลขโรมัน (เช่น IV - เขตที่ 4) ลำดับตัวเลขเรียงตามที่ตั้งของแคว้นต่าง ๆ ตั้งแต่ทางตอนเหนือลงมาทางตอนใต้ ซึ่งโดยทั่วไป ตัวเลขโรมันจะถูกใช้มากกว่าชื่อของแคว้น ยกเว้นแคว้นอันเป็นที่ตั้งของเมืองหลวง ซึ่งเรียกว่า แคว้นเมืองหลวงซานเตียโก (Regi?n Metropolitana de Santiago หรือ RM)

แต่ละแคว้นแบ่งออกเป็น จังหวัด (provincias) รวม 51 จังหวัด มีผู้ว่าราชการจังหวัด (gobernador) เป็นหัวหน้า โดยแต่ละจังหวัดก็ยังแบ่งพื้นที่ย่อยลงไปอีกเป็น เทศบาล (comunas) แต่ละแห่งมีนายกเทศมนตรี (alcalde) เป็นของตนเอง ผู้ว่าราชการจังหวัดได้รับการแต่งตั้งจากประธานาธิบดี ขณะที่นายกเทศมนตรีได้รับการเลือกตั้งจากประชาชน

ภาษาประจำชาติของชิลีคือภาษาสเปน แต่ว่าภาษาสเปนที่ใช้พูดสื่อสารในประเทศชิลีจะมีเอกลักษณ์เป็นของตัวเอง โดยมีไวยากรณ์และการออกเสียงที่ผิดแผกแตกต่างจากภาษาสเปนที่ใช้พูดสื่อสารในประเทศรอบข้างพอสมควร