จักรพรรดิแห่งญี่ปุ่น เป็น "สัญลักษณ์แห่งรัฐและเอกภาพของประชาชน" ตามรัฐธรรมนูญแห่งญี่ปุ่น ค.ศ. 1947 ในสมัยจักรวรรดิญี่ปุ่น ซึ่งรัฐบาลญี่ปุ่นหลังสงครามได้รับมาใช้ต่อ
ตามรัฐธรรมนูญปัจจุบันแล้ว พระจักรพรรดิมิได้เป็นประมุขแห่งรัฐ และประเทศญี่ปุ่นไม่มีประมุข[ไม่แน่ใจ – พูดคุย] รัฐบาลเป็นผู้แทนประเทศในกิจการต่าง ๆ และพระจักรพรรดิมีพระราชอำนาจและพระราชภารกิจเฉพาะที่รัฐธรรมนูญให้ไว้เท่านั้น ซึ่งส่วนใหญ่แล้วเป็นพระราชกรณียกิจแต่ทางพิธีการตามอย่างระบอบราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ อนึ่ง พระองค์ยังทรงเป็นประมุขของราชวงศ์ญี่ปุ่นและประมุขของศาสนาชินโตด้วย
คำว่า จักรพรรดิ ในภาษาญี่ปุ่น อ่านว่า "เท็นโน" (??) มีความหมายว่า "ผู้เป็นใหญ่แห่งสรวงสวรรค์" มีที่มาจากตำนานของญี่ปุ่นที่ว่า จักรพรรดิจิมมุทรงเป็นหลานของจันทรเทพ และสุริยเทพี นอกจากคำนี้แล้ว ยังเรียกองค์จักรพรรดิได้อีกอย่างว่า "มิกะโดะ" (?)
ราชวงศ์ญี่ปุ่นเป็นราชาธิปไตยแบบสืบสายโลหิตสืบต่อกันมาที่เก่าแก่ที่สุดในโลก ในนิฮงโชะกิ หนังสือประวัติศาสตร์ญี่ปุ่นในคริสต์ศตวรรษที่แปด กล่าวว่า จักรวรรดิญี่ปุ่นถูกก่อตั้งขึ้นเมื่อ 660 ปีก่อนคริสตกาล โดยจักรพรรดิจิมมุ จักรพรรดิพระองค์ปัจจุบัน คือ จักรพรรดิอะกิฮิโตะ ผู้เสด็จสู่พระราชบัลลังก์เบญจมาศนับแต่พระบรมราชชนก จักรพรรดิโชวะ (ฮิโระฮิโตะ) สวรรคตใน พ.ศ. 1989
บทบาทของจักรพรรดิญี่ปุ่นในประวัติศาสตร์ ได้เปลี่ยนแปลงจากบทบาทเชิงสัญลักษณ์ในพิธีการส่วนใหญ่ตลอดจนบทบาทผู้ปกครองจักรวรรดิที่แท้จริง นับแต่การสถาปนารัฐบาลโชกุนครั้งแรก ใน ค.ศ. 1192 ซึ่งไม่บ่อยครั้งที่จักรพรรดิญี่ปุ่นจะทรงเป็นผู้บังคับบัญชาในสนามรบ ต่างจากพระมหากษัตริย์ตะวันตกหลายพระองค์ จักรพรรดิญี่ปุ่นแทบไม่เคยถูกแทรกแทรงจากอำนาจการเมืองภายนอก โดยระหว่าง ค.ศ. 1192-1867 โชกุนหรือชิกเก็ง ในยุคคะมะกุระ (ค.ศ. 1203-1333) เป็นผู้ปกครองญี่ปุ่นโดยพฤตินัย แม้พวกเขาได้รับแต่งตั้งโดยจักรพรรดิในนาม
ในปัจจุบัน จักรพรรดิญี่ปุ่นเป็นพระมหากษัตริย์ในโลกเพียงพระองค์เดียวที่มีฐานันดรศักดิ์เป็นสมเด็จพระจักรพรรดิ
ในอดีต องค์จักรพรรดิไม่มีอำนาจในการบริหารแผ่นดิน ทรงเป็นเพียงสัญลักษณ์ของเกาะญี่ปุ่น ที่ชาวญี่ปุ่นต้องรักษาและปกป้องไว้ โดยอำนาจปกครองจะอยู่ที่โชกุน และไดเมียวตระกูลต่างๆ ซึ่งปกครองในแต่ละแว่นแคว้นภายในเกาะญี่ปุ่น เพื่อต้องการขยายอำนาจของแต่ละแคว้น จึงมีการสู้รบ และดำเนินนโยบายทางการเมืองต่อกันมาแต่อดีต
ในรัชสมัย สมเด็จพระจักรพรรดิเมจิ เป็นยุคที่บทบาทของจักรพรรดิญี่ปุ่นเปลี่ยนแปลงไปอย่างมาก ด้วยญี่ปุ่นเริ่มเกรงภัยคุกคามจากชาติตะวันตก หลังจากที่ทรงขึ้นครองราชย์ไม่นาน กลุ่มไดเมียวหัวสมัยใหม่ ได้ทำรัฐประหารล้มล้างอำนาจของรัฐบาลโชกุนโทะกุงะวะ และสถาปนารัฐบาลกลางแห่งองค์จักรพรรดิ นำมาซึ่งการยกเลิกระบบศักดินา และการปฏิรูประบบการเมืองการปกครอง เศรษฐกิจภายในญี่ปุ่น ภายใต้การดำเนินนโยบายขององค์จักรพรรดิและรัฐบาลกลาง
ภายหลังสงครามโลกครั้งที่สอง อำนาจของจักรพรรดิถูกริดรอนลง จากนโยบายทางการทูตของบรรดาชาติฝ่ายสัมพันธมิตร ซึ่งทำให้จักรพรรดิแห่งญี่ปุ่นกลับไปเป็นอย่างสถานะเดิม ตามรัฐธรรมนูญของญี่ปุ่นฉบับปัจจุบัน ระบุให้รัฐสภาและรัฐบาลรับประกันสิทธิขั้นพื้นฐานบางอย่าง ภายใต้เงื่อนไขในสมเด็จพระจักรพรรดิแห่งญี่ปุ่น ที่ทรงเป็น "สัญลักษณ์ของรัฐและความสามัคคีของประชาชน" มีบทบาทในพิธีการต่างๆ โดยไม่ครอบครองซึ่งอำนาจอธิปไตย
ในปัจจุบัน สมเด็จพระจักรพรรดิแห่งญี่ปุ่นมีพระราชกรณียกิจต่าง ในฐานะพระประมุขแห่งญี่ปุ่น อาทิ ลงพระปรมาภิไธยในกฎหมาย ประกาศ หรือเอกสารทางราชการ เป็นองค์ประธานในพิธีกรรมหรือพระราชพิธีหรือรัฐพีธี ตลอดจนเสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมพสกนิกร รวมไปถึงพระราชทานคำปรึกษาในด้านโยบายของรัฐบาล
