คยา

คยา (อังกฤษ: Gaya) คือตำบลหนึ่งในอำเภอคยา จังหวัดมคธ รัฐพิหาร ประเทศอินเดีย ตั้งอยู่ 100 กิโลเมตร ทางใต้ของเมืองปัฏนา ตัวเมืองทอดยาวไปตามชายฝั่งของแม่น้ำเนรัญชรา เมืองแห่งนี้เป็นเมืองสำคัญทั้งของศาสนาพุทธและศาสนาฮินดู เพราะเป็นทั้งที่ตั้งของสถานที่เกิดเหตุการณ์สำคัญ ๆ ของพระพุทธศาสนา และสถานที่ ๆ ถูกกล่าวถึงในตำนานปรัมปราในคัมภีร์รามายณะของศาสนาฮินดู โดยภูมิประเทศของคยาเต็มไปด้วยภูเขาหินขนาดเล็ก คยาเป็นเมืองที่เป็นทั้งที่ตั้งของคยาสีสะ สถานที่พระพุทธองค์ทรงแสดงอาทิตตปริยายสูตรเพื่อโปรดแก่เหล่าชฏิล 1,003 รูป และวัดวิษณุบาท วัดฮินดูที่เป็นที่ประดิษฐานของหิน ที่ชาวฮินดูนับถือว่าเป็นรอยบาทของพระวิษณุ สถานที่ศักดิ์สิทธิ์สำคัญ 1 ใน 7 แห่งของศาสนาฮินดู

ในอดีตสมัยที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้ แถบตำบลนี้เป็นที่อยู่ของชฏิลสามพี่น้องคือ อุรุเวลากัสสปะ, นทีกัสสปะ, คยากัสสปะ และบริวารของตนรวม 1,003 รูป ที่ตั้งสำนักบูชาไฟของตนเรียงกันไปตามแม่น้ำเนรัญชรา เป็นที่เคารพศรัทธาของคนในแคว้นมคธเป็นอย่างมาก พระพุทธองค์ได้เสด็จกลับมาโปรดชฏิลเหล่านี้ หลังจากตรัสรู้ที่ตำบลที่ใกล้กับที่ตั้งสำนักของอุรุเวลกัสสปะและบริวาร (อุรุเวลาเสนานิคม) โดยเสด็จไปโปรดปัญจวัคคีย์และจำพรรษาแรกที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวันก่อน และทรงกลับมาทรงกระทำการทรมานทิฏฐิมานะของชฏิลด้วยการแสดงอภินิหารหลายประการ จนเหล่าชฏิลทั้งหมดยอมรับนับถือและบรรพชาในพระพุทธศาสนาและพระพุทธองค์ได้ทรงแสดงอาทิตตปริยายสูตรแก่เหล่าชฏิลจนบรรลุเป็นพระอรหันต์ทั้งหมด ที่ คยาสีสะ ซึ่งตั้งอยู่ที่ตำบลคยาในปัจจุบัน

ปัจจุบัน คยาสีสะ สถานที่ที่พระพุทธองค์ทรงแสดงธรรมแก่ชฏิลจนบรรลุพระอรหันต์ ยังคงมีชื่อเรียกว่าคยาสีสะเหมือนในพุทธกาล โดยมีสถูปเล็ก ๆ ตั้งอยู่ในจุดที่ชื่อว่าเป็นสถานที่พระพุทธองค์แสดงธรรมในครั้งนั้นด้วย

นอกจากสถานที่ทางพระพุทธศาสนาแล้ว ยังมีวัดฮินดูชื่อว่าวัดวิษณุบาท ที่ชาวฮินดูเชื่อว่าเป็นสถานที่ประดิษฐานรอยบาทของพระวิษณุ ตามคัมภีร์รามายณะด้วย โดยมีชาวฮินดูมาสักการะเป็นประจำ