คนกับควาย เป็นเพลงเพื่อชีวิตที่มีชื่อเสียงของวงคาราวาน ขับร้องโดย สุรชัย จันทิมาธร จากทำนองเพลง "Master of War" ของ บ็อบ ไดแลน แต่งคำร้องภาษาไทยโดย สมคิด สิงสง
สุรชัย จันทิมาธร ได้ฟังเพลง Master of War และเพลงอื่นๆ ของบ็อบ ไดแลน เป็นครั้งแรกจากแผ่นเสียงที่บ้านของเสถียร จันทิมาธร และชื่นชอบทำนอง จนนำมาหัดเล่นอยู่เสมอ วันหนึ่งสมคิด สิงสง ที่พักอยู่ด้วยกันได้ยินเข้าจึงชักชวนให้แต่งคำร้องภาษาไทย โดยสมคิดเล่นไวโอลิน สุรชัยเล่นกีตาร์ ต่อมา วิสา คัญทัพ ได้ขอร่วมแต่งด้วย จนสำเร็จเป็นเพลงในที่สุด
เพลงคนกับควาย ได้แสดงสู่สาธารณะเป็นครั้งแรก โดยสุรชัย จันทิมาธร และวิสา คัญทัพ ในงานแต่งงานของวีระประวัติ วงศ์พัวพันธุ์ เพื่อนนักเขียนในกลุ่ม "พระจันทร์เสี้ยว" และเริ่มเป็นที่รู้จักในวงกว้าง จากการแสดงในงานนิทรรศการเพลงเพื่อชีวิต ที่มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ โดยสุรชัย และวีระศักดิ์ สุนทรศรี ร่วมกันเล่นเพลง คนกับควาย เปิบข้าว และข้าวคอยฝน และบันทึกเสียงเป็นครั้งแรกโดยคาราวานทั้งวง ที่ห้องอัด "คิงส์ซาวด์" เมื่อกลางปี พ.ศ. 2518
ภายหลังเหตุการณ์ 6 ตุลา ในปี พ.ศ. 2519 เทปมาสเตอร์ของอัลบัมคนกับควายถูกทำลายทิ้งทั้งหมด เพื่อความปลอดภัยของผู้ครอบครอง ภายหลังจึงได้มีการทำมาสเตอร์ขึ้นมาใหม่ในปี พ.ศ. 2538 โดยใช้ต้นฉบับจากแผ่นเสียง
เพลงนี้ถูกแปลงเป็นเพลงลูกทุ่ง โดยสดใส รุ่งโพธิ์ทอง ชื่อเพลง "เราคนจน" และต่อมา ยอดรัก สลักใจ ได้นำมาร้องใหม่อีกครั้ง
