กระทรวงสาธารณสุข (อังกฤษ: Ministry of Public Health) เป็นหน่วยงานราชการไทย ประเภทกระทรวง มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวกับการสร้างเสริมสุขภาพอนามัย การป้องกัน ควบคุม และรักษาโรคภัย การฟื้นฟูสมรรถภาพของประชาชน และราชการอื่นตามที่มีกฎหมายกำหนดให้เป็นอำนาจหน้าที่ของกระทรวงสาธารณสุขหรือส่วนราชการที่สังกัดกระทรวงสาธารณสุขปัจจุบันตั้งอยู่ที่ ถนนติวานนท์ ตำบลตลาดขวัญ อำเภอเมืองนนทบุรี จังหวัดนนทบุรี
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงตั้งกรมการพยาบาลขึ้นเมื่อวันที่ 25 ธันวาคม พ.ศ. 2431 เพื่อให้ควบคุมดูแลกิจการศิริราชพยาบาลสืบแทนคณะกรรมการสร้างโรงพยาบาลวังหน้า กรมพยาบาลมีหน้าที่จัดการศึกษาวิชาแพทย์ ควบคุมโรงพยาบาลอื่น ๆ และจัดการปลูกฝีเป็นทานแก่ประชาชน
พ.ศ. 2432 กรมพยาบาลย้ายมาสังกัดในกระทรวงธรรมการ เริ่มมีแพทย์ประจำเมืองขึ้นในบางแห่ง มีการนำยาตำราหลวงออกจำหน่วยในราคาถูกและตั้งกองแพทย์ไปป้องกันโรคระบาด
พ.ศ. 2448 (ร.ศ. 124) พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยุบกรมพยาบาลและตำแหน่งอธิบดีกรมพยาบาล อธิบดีกรมพยาบาลคนสุดท้ายคือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจันทรทัตจุฑาธาร กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา และให้โรงพยาบาลอื่นที่สังกัดกรมพยาบาลไปขึ้นอยู่ในกระทรวงนครบาล ยกเว้นโรงศิริราชพยาบาล คงให้เป็นสาขาของโรงเรียนราชแพทยาลัย ส่วนกองโอสถศาลารัฐบาล กองทำพันธุ์หนองฝี กองแพทย์ป้องกันโรคและแพทย์ประจำเมือง ยังคงสังกัดอยู่ในกระทรวงธรรมการตามเดิม
พ.ศ. 2451 กระทรวงมหาดไทยได้ขอโอนกองโอสถศาลารัฐบาล กองทำพันธุ์หนองฝี กองแพทย์ป้องกันโรค และแพทย์ประจำเมืองมาอยู่ในบังคับบัญชาของกระทรวงมหาดไทย ซึ่งในชั้นแรกให้สังกัดอยู่ในกรมพลำภังค์
ต่อมากระทรวงมหาดไทยมีความประสงค์จะปรับปรุง กิจการของกรมพยาบาลให้กว้างขวางและก้าวหน้ายิ่งขึ้น จึงนำความกราบบังคมทูลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ขอพระบรมราชานุญาตเปลี่ยนชื่อกรมพยาบาลเป็นกรมประชาภิบาล และได้รับพระบรมราชานุญาตตามสำเนาพระราชหัตถเลขา ลงวันที่ 19 ธันวาคม พ.ศ. 2459
ในวันที่ 27 พฤศจิกายน พ.ศ. 2461 ได้ประกาศตั้งกรมสาธารณสุข โดยเปลี่ยนจากกรมประชาภิบาล และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ กรมหมื่นชัยนาทนเรนทร อธิบดีกรมมหาวิทยาลัยเป็นอธิบดีกรมสาธารณสุข กรมสาธารณสุขอยู่ในสังกัดกระทรวงมหาดไทยเรื่อยมาจนถึง พ.ศ. 2485 จึงได้มีการสถาปนากรมสาธารณสุขขึ้นเป็นกระทรวงสาธารณสุข
เมื่อได้จัดตั้งกระทรวงสาธารณสุขขึ้นแล้ว ทางราชการได้กำหนดรูปคบเพลิงมีปีกและมีงูพันคบเพลิงเป็นตรากระทรวงสาธารณสุข ตามประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง กำหนดภาพเครื่องหมายราชการ ตามพระราชบัญญัติเครื่องหมายราชการ พุทธศักราช 2482 (ฉบับที่ 13) ลงวันที่ 23 เมษายน พ.ศ. 2485
นพ.โสภณ เมฆธน ปลัดกระทรวงสาธารณสุข (สธ.) กล่าวว่า ขณะนี้ สธ.ได้มีการเปลี่ยนตราสัญลักษณ์ของกระทรวงซึ่งใช้มานานกว่า 97 ปี คือตั้งแต่วันที่ 27 พฤษภาคม พ.ศ. 2461 ที่เป็นวันก่อตั้ง สธ. สำหรับการเปลี่ยนตราสัญลักษณ์ในครั้งนี้เกิดจากแนวคิดของ นพ.ปิยะสกล สกลสัตยาทร รมว.สธ. ที่พบว่าตราสัญลักษณ์ในเว็บไซต์ของ สธ.และกรมต่างๆ มีการใช้ตราสัญลักษณ์ที่หลากหลายดูแล้วสับสน จึงมีแนวคิดที่จะสร้างความเป็นเอกลักษณ์ทำให้ประชาชนเข้าถึงและเข้าใจง่าย
ซึ่งการเปลี่ยนตราสัญลักษณ์ใหม่จะยังคงอิงตามประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง กำหนดภาพเครื่องหมายราชการ ตามพระราชบัญญัติเครื่องหมายราชการ พุทธศักราช 2482 ฉบับที่ 13 ซึ่งประกาศตั้งแต่วันที่ 23 เมษายน พ.ศ. 2485 ลงนามโดยจอมพล ป. พิบูลสงคราม ที่ระบุว่าให้มีสัญลักษณ์งูพันกับคบเพลิงเอาไว้ แต่ส่วนที่จะปรับเปลี่ยนใหม่ คือ การตัดเอาส่วนที่ยุ่งเหยิงออก เช่น ลายกนกภายในวงกลมของสัญลักษณ์ ประกายเพลิง รวมถึงมีการเปลี่ยนโทนสีของสัญลักษณ์ จากเดิมมีหลายสี ดูแล้วฉูดฉาด มาใช้โทนสีเขียวและสีขาวแทน โดยพื้นสัญลักษณ์จะเป็นสีเขียว และใช้ตัวอักษรและสัญลักษณ์ต่างๆ ทั้งคบเพลิงและคทาเป็นสีขาว
นพ.โสภณ กล่าวว่า ที่เลือกใช้สีเขียวนั้นมีที่มาที่ไป คือ เดิมทีเมื่อแพทย์ทำการผ่าตัดจะใส่ชุดสีขาว แต่เมื่อสีขาวเจอกับเลือดก็จะมีปัญหาทางสายตา จึงหันมาใช้สีเขียวเพราะทำให้สบายตา ดังนั้น จึงเลือกใช้สีเขียวเป็นสีพื้นของสัญลักษณ์ สำหรับการเปลี่ยนสัญลักษณ์ใหม่ได้หารือกันในหลายส่วน เห็นตรงกันว่าจะต้องสร้างเอกลักษณ์ของ สธ.ให้ชัดเจน ส่วนตามกรมต่างๆ ในสังกัดก็จะให้อิงตามสัญลักษณ์ของ สธ.เป็นหลัก แต่หากกรมใดจะเพิ่มเติมรายละเอียดใดลงไปในสัญลักษณ์นั้นจะต้องหารือกันอีก ครั้ง
"สำหรับกรณีที่มีกระแสว่าการเปลี่ยนสัญลักษณ์ เพราะต้องการปรับฮวงจุ้ยเพื่อหวังลดปัญหาความขัดแย้ง ยืนยันว่าไม่จริง เพราะวัตถุประสงค์จริงๆ คือการสร้างความเป็นเอกลักษณ์ในการสื่อสาร และปัจจุบันการสื่อสารก็มีการติดต่อผ่านทางเว็บไซต์เป็นหลัก แต่เมื่อประชาชนเข้ามาดูก็มักจะเกิดความสับสนว่าสัญลักษณ์ของ สธ. คืออะไร จึงต้องการเปลี่ยนเพื่อสร้างเอกลักษณ์ของ สธ. ให้ชัดเจน
ที่สำคัญคือสัญลักษณ์ใหม่ก็ไม่ได้ใช้งบประมาณใดๆ เลย เพราะเน้นปรับเปลี่ยนตรงเว็บไซต์ ดังนั้นโรงพยาบาลหรือหน่วยงานใดๆ ในสังกัดหากมีตราสัญลักษณ์ที่ทำเป็นเครื่องหมายติดถาวรก็ไม่จำเป็นต้องถอดออก เพราะสิ้นเปลือง" ปลัด สธ.กล่าว และว่า สำหรับความหมายขององค์ประกอบต่างๆ ในสัญลักษณ์ คือ คทาหรือคบเพลิง เปรียบด้วยอำนาจ งู เปรียบด้วยความรอบรู้ และปีกสองปีก เปรียบด้วยความขยันขันแข็ง ความคล่องแคล่วทะมัดทะแมง
เมื่อถามว่าสำหรับกรมต่างๆ จะต้องปรับเปลี่ยนโลโก้ของแต่ละกรมอย่างไร นพ.โสภณกล่าวว่า กำลังทยอยพิจารณาอยู่ เนื่องจากเรื่องนี้ รมว.สธ.ให้ดำเนินการโดยตั้งเป้าไว้ภายใน 3 เดือน แต่สัญลักษณ์ทั้งหมดจะเน้นในเว็บไซต์ก่อนเป็นหลัก
พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2554 หมวด 19 มาตรา 42 ได้ระบุว่า มาตรา 42 กระทรวงสาธารณสุข มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวกับการสร้างเสริมสุขภาพอนามัย การป้องกัน ควบคุม และรักษาโรคภัย การฟื้นฟูสมรรถภาพของประชาชน และราชการอื่นตามที่มีกฎหมายกำหนดให้เป็นอำนาจหน้าที่ของกระทรวงสาธารณสุข หรือส่วนราชการที่สังกัดกระทรวงสาธารสุข
ตามที่คณะรัฐมนตรีได้รับทราบร่างกฎกระทรวงแบ่งส่วนราชการในกระทรวงสาธารณสุข รวม 9 ฉบับ ในการประชุมเมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน 2552 แล้วให้ส่งร่างกฎกระทรวงดังกล่าวให้รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุขลงนาม และประกาศในราชกิจจานุเบกษาต่อไปนั้น บัดนี้ กฎกระทรวง ทั้ง 9 ฉบับได้รับการประกาศลงราชกิจจนุเบกษา เล่ม 126 ตอนที่ 98 ก วันที่ 28 ธันวาคม 2552 หน้า 32 - 115 •กฎกระทรวงแบ่งส่วนราชการสำนักงานปลัดกระทรวง กระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. 2552
กระทรวงสาธารณสุข มีองค์การมหาชนในความกำกับดูแลจำนวน 5 แห่ง แบ่งเป็นองค์การมหาชนที่จัดตั้งตามพระราชบัญญัติองค์การมหาชน พ.ศ. 2542 จำนวน 2 แห่ง และองค์การมหาชนที่จัดตั้งตามพระราชบัญญัติเฉพาะ จำนวน 3 แห่ง
ช่วง เชวงศักดิ์สงคราม • เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ • หลวงศุภชลาศัย (บุง ศุภชลาศัย) • ทวี บุณยเกตุ • อดุล อดุลเดชจรัส • หลวงเกรียงศักดิ์พิชิต (พิชิต เกรียงศักดิ์พิชิต) • พระยาสุนทรพิพิธ (เชย สุนทรพิพิธ) • แสง สุทธิพงศ์ • ประจวบ บุนนาค • เล็ก สุมิตร • พระยาบริรักษ์เวชชการ (ไล่ฮวด ติตติรานนท์) • ประยูร ภมรมนตรี • ฟื้น รณนภากาศ ฤทธาคนี • เฉลิม พรมมาส • พระบำราศนราดูร (หลง เวชชาชีวะ) • ประเสริฐ รุจิรวงศ์ • อุดม โปษะกฤษณะ • คล้าย ละอองมณี • ประชุม รัตนเพียร • สวัสดิ์ คำประกอบ • ทวี จุลละทรัพย์ • ยงยุทธ สัจจวาณิชย์ • บุญสม มาร์ติน • เสม พริ้งพวงแก้ว • ทองหยด จิตตวีระ • มารุต บุนนาค • เทอดพงษ์ ไชยนันทน์ • ชาติชาย ชุณหะวัณ • ชวน หลีกภัย • ประจวบ ไชยสาส์น • ปิยะณัฐ วัชราภรณ์ • ไพโรจน์ นิงสานนท์ • บุญพันธ์ แขวัฒนะ • อาทิตย์ อุไรรัตน์ • เสนาะ เทียนทอง • มนตรี พงษ์พานิช • สมศักดิ์ เทพสุทิน • รักเกียรติ สุขธนะ • กร ทัพพะรังสี • สุดารัตน์ เกยุราพันธุ์ • สุชัย เจริญรัตนกุล • พินิจ จารุสมบัติ • มงคล ณ สงขลา • ไชยา สะสมทรัพย์ • ชวรัตน์ ชาญวีรกูล • เฉลิม อยู่บำรุง • วิทยา แก้วภราดัย • จุรินทร์ ลักษณวิศิษฎ์ • วิทยา บุรณศิริ • ประดิษฐ สินธวณรงค์ • รัชตะ รัชตะนาวิน • ปิยะสกล สกลสัตยาทร
